Brandarisbrief 1942 voor Thomas von der Dunk

Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945

Willem Arondeus

De cirkel is rond. Er werd een jaarlijkse lezing ingesteld met een pretentieuze naam Arondeuslezing . De lezing zou op 26 april aanstaande worden gehouden door dr. Thomas von der Dunk in het proviciehuis van Noord Holland en is gisteren door tussenkomst van de PVV verboden.

De lezing is genoemd naar de schrijver-schilder Willem Arondeus [1894-1943] die samen met de beeldhouwer Gerrit Jan van der Veen in de Tweede Wereldoorlog het Kunstenaarsverzet leidde en ideeën ontwikkelde over de positie van kunst in een nieuwe naoorlogse wereld. Op deze ideeën werd in 1946 de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 gegrondvest. Arondeus en van der Veen gaven in 1943 leiding aan de aanslag op het Bevolkingsregister in Amsterdam waardoor een groot aantal van de voor de nazi’s onontbeerlijke persoonsgegevens van joodse Nederlanders verloren ging. Zij werden beiden gefusilleerd.

Willem Arondeus publiceerde anoniem vlammende teksten: Brandarisbrieven in het illegale blad De Vrije Kunstenaar.

Over Gerrit Jan van der Veen is veel geschreven, over Willem Arondeus schreef Rudi van Danzig een memorabel boek.

De tekst die dr. Thomas von der Dunk als Arondeus-lezing bestemd zou hebben, is vandaag te lezen in De Volkskrant.

Namens de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945 volgt hier als teken van diepe verontrusting, en loyaliteit met Thomas von der Dunk een fragment uit een anoniem gepubliceerde Brandarisbrief van Willem Arondeus uit juni1942 . De brief is afkomstig uit het archief van de stichting.

[…] De paniek leert hoe dom het is zich reeds over te geven nog voor er te vechten valt, en hoe naief het is concessies te doen in de hoop dan verder met rust gelaten te worden.

Ze laten u niet met rust; ze zullen juist omdat ge een oogenblik wankel waart des te verder gaan met hun dwang , met aantasting van vrijheid en geweten van roeping en zelfrespect.Tegen deze aanranders [ we schreven het herhaaldelijk in in voorige brandarisbrieven] is maar één doeltreffend verweer: volkomen negatie. Weiger elke medewerking, elk antwoord , elke aanraking , in alles wat rechtstreeks of zijdelings van het nazi- departement uitgaat. Laat u niet intimideeren , noch overrompelen. […] Naast de zweep en de leugen leggen ze vandaag het suikerklontje.

[…] Er is geen compromis, geen halve waarheid, geen schuilevinkje meer mogelijk.

Deze tijd is er te medogenloos voor.

Hij eischt van elk onzer een voluit ja of neen, voor of tegen.

De Vrije Kunstenaar, 1942. Amsterdam 1970 ISBN 90 27202826]

Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945